พระไตรปิฎก ฉบับหลวง เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๓๑๐

(7)

ผู้คุ้มครองอินทรีย์ คือ กายคตาสติ

          [๗๗๔] คำว่า เป็นผู้คุ้มครองอินทรีย์ ความว่า พระปัจเจกสัมพุทธเจ้านั้น เห็นรูปด้วยจักษุแล้ว ไม่ถือนิมิต ไม่ถืออนุพยัญชนะ ย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมจักขุนทรีย์ ที่เมื่อไม่สำรวมแล้ว พึงเป็นเหตุให้อกุศลธรรม อันลามก คืออภิชฌา และโทมนัส ครอบงำได้ ย่อมรักษาจักขุนทรีย์ ย่อมถึงความสำรวม ในจักขุนทรีย์ ฟังเสียงด้วยหู ดมกลิ่นด้วยจมูก ลิ้มรสด้วยลิ้นถูกต้อง โผฏฐัพพะด้วยกาย รู้แจ้งธรรมารมณ์ ด้วยใจ แล้ว ไม่ถือนิมิต ไม่ถือ อนุพยัญชนะ ย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวม มนินทรีย์ ที่เมื่อไม่สำรวม แล้ว พึงเป็นเหตุให้อกุศลธรรม อันลามกคืออภิชฌา และโทมนัสครอบงำได้ ย่อมรักษา มนินทรีย์ ย่อมถึงความสำรวม ในมนินทรีย์ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เป็นผู้ คุ้มครองอินทรีย์.

          คำว่า มีใจอันรักษาแล้ว ความว่า มีใจคุ้มครองแล้ว คือ มีจิตรักษาแล้ว เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า มีอินทรีย์อันคุ้มครองแล้ว มีใจอันรักษาแล้ว.

          [๗๗๕] คำว่า กิเลสมิได้ชุ่ม ในอุเทศว่า อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโน ดังนี้ ความว่าสมจริง ตามเถรภาษิต ที่ท่านพระมหาโมคคัลลานะ กล่าวว่า ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย เราจักแสดง อวัสสุตปริยายสูตร และอนวัสสุตปริยายสูตร แก่ท่านทั้งหลาย.

           ท่านทั้งหลายจงฟังเทศนานั้น จงใส่ใจให้ดี. เราจักกล่าว.

           ภิกษุเหล่านั้น รับคำท่านพระมหาโมคคัลลานะว่า อย่างนั้นท่านผู้มีอายุ ดังนี้แล้ว ท่านพระมหาโมคคัลลานะ กล่าวว่า ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ก็ภิกษุเป็นผู้ อันกิเลส ชุ่มแล้ว อย่างไร?

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เห็นรูปด้วยตาแล้ว ย่อมยินดี ในรูปที่น่ารัก ย่อมยินร้ายในรูปที่ไม่น่ารัก เป็นผู้ไม่ตั้งมั่น กายคตาสติ มีธรรมในใจ น้อย และภิกษุนั้น ย่อมไม่รู้ ตามความเป็นจริง ซึ่งเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ อันเป็นที่ดัง โดยไม่เหลือ แห่งอกุศลธรรม อันลามก ที่เกิดขึ้นแล้วแก่เธอ ฟังเสียงด้วยหู ดมกลิ่น ด้วยจมูก ลิ้มรสด้วยลิ้น ถูกต้องโผฏฐัพพะด้วยกาย รู้แจ้งธรรมารมณ์ ด้วยใจแล้ว ย่อมยินดีใน ธรรมารมณ์ ที่น่ารัก ย่อมยินร้าย ในธรรมารมณ์ที่ไม่น่ารัก เป็นผู้ไม่ตั้งมั่น กายคตาสติ มีธรรมในใจน้อย และภิกษุนั้น ย่อมไม่รู้ตามความเป็นจริง
ซึ่งเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ อันเป็นที่ดับโดยไม่เหลือ แห่งอกุศลธรรมอันลามก ที่เกิดขึ้นแล้วแก่เธอ.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุนี้ท่านกล่าวว่า ผู้อันกิเลสชุ่มแล้ว ในรูปที่จะ พึงรู้แจ้ง ด้วยตา ในเสียงที่จะพึงรู้แจ้งด้วยหู ฯลฯ ในธรรมารมณ์ที่จะพึงรู้แจ้งด้วยใจ.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุผู้มีปกติอยู่อย่างนี้ ถ้าแม้มารเข้ามาหา ภิกษุนั้น ทางตา มารก็ได้ช่องได้ปัจจัย ถ้าแม้มารเข้ามาหาภิกษุนั้น ทางหู ฯลฯ ถ้าแม้มารเข้ามาหาภิกษุ นั้นทางใจ มารก็ได้ช่องได้ปัจจัย.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย เปรียบเหมือนเรือนที่ทำด้วยไม้อ้อ หรือเรือน ที่ทำด้วยหญ้าแห้ง เกราะฝนรั่วรดได้ ถ้าแม้บุรุษเอาคบหญ้าที่ติดไฟแล้ว เข้าไปจุด เรือนนั้น ทางทิศตะวันออก ไฟก็ได้ช่องได้ปัจจัย ถ้าแม้บุรุษ เอาคบหญ้า ที่ติดไฟ แล้ว เข้าไปจุดเรือนนั้ ทางทิศตะวันตก ทางทิศเหนือ ทางทิศใต้ ทางเบื้องหลัง ทางเบื้องบน แม้ทางทิศไหนๆ ไฟก็ได้ช่องได้ปัจจัย ฉันใด

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุ ผู้มีปกติอยู่อย่างนี้ ก็ฉันนั้นเหมือนกันแล ถ้าแม้มารเข้า มาหาภิกษุนั้น ทางตา มารก็ได้ช่องได้ปัจจัย ถ้าแม้มารเข้ามาหา ภิกษุนั้นทางหู ฯลฯ ถ้าแม้มารเข้า มาหาภิกษุนั้นทางใจ มารก็ได้ช่องได้ปัจจัย.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุผู้มีปกติอยู่อย่างนี้ รูปย่อมครอบงำได้ ภิกษุ ครอบงำรูป ไม่ได้ เสียงครอบงำภิกษุได้ ภิกษุครอบงำเสียงไม่ได้ กลิ่นครอบงำ ภิกษุได้ ภิกษุครอบงำกลิ่น ไม่ได้ รสครอบงำภิกษุได้ ภิกษุครอบงำรสไม่ได้ โผฏฐัพพะ ครอบงำภิกษุได้ ภิกษุครอบงำโผฏฐัพพะไม่ได้ ธรรมารมณ์ ครอบงำ ภิกษุได้ ภิกษุครอบงำธรรมารมณ์ไม่ได้.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุนี้ท่านกล่าวว่า ถูกรูปครอบงำ ถูกเสียง ครอบงำ ถูกกลิ่น ครอบงำ ถูกรสครอบงำถูกโผฏฐัพพะครอบงำ ถูกกิเลสเหล่านั้น ครอบงำ ภิกษุเหล่านั้นไม่ครอบงำ อกุศลธรรมอันลามกอันทำให้เศร้าหมอง ให้เกิด ในภพใหม่ ให้มีความกระวนกระวาย มีทุกข์เป็น วิบาก เป็นที่ตั้งแห่งชาติ ชราและ มรณะต่อไป ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุเป็นผู้อันกิเลส ชุ่มแล้วอย่างนี้แล.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ก็ภิกษุเป็นผู้อันกิเลส ไม่ชุ่มแล้วอย่างไร? ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เห็นรูปด้วยจักษุแล้ว ไม่ยินดีในรูป ที่น่ารัก ไม่ยินร้าย ในรูปที่ไม่น่ารัก ตั้งมั่นกายคตาสติ มีใจประกอบด้วยธรรม หาประมาณมิได้ และภิกษุนั้นย่อมรู้ชัด ตามความเป็นจริงซึ่งเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ อันเป็นที่ดับโดยไม่เหลือ แห่งอกุศลธรรม อันลามก ที่เกิดขึ้นแล้วแก่เธอ

ฟังเสียงด้วยหู ฯลฯ รู้แจ้งธรรมารมณ์ ด้วยใจแล้ว ไม่ยินดีในธรรมารมณ์ที่น่ารัก ตั้งมั่น กายคตาสติ มีใจประกอบด้วยธรรม หาประมาณมิได้ และภิกษุนั้น ย่อมรู้ชัด ตามความเป็นจริง ซึ่งเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ อันเป็นที่ดับโดยไม่เหลือ แห่งอกุศลธรรม อันลามกที่เกิดขึ้นแล้วแก่เธอ.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุนี้ท่านกล่าวว่า ไม่ถูกกิเลสชุ่มแล้ว ในรูป ที่จะพึงรู้แจ้ง ด้วยตา ในเสียงที่จะพึงรู้แจ้งด้วยหู ฯลฯ ในธารมารมณ์ที่จะพึงรู้แจ้ง ด้วยใจ.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุผู้มีปกติอยู่อย่างนี้ ถ้าแม้มารเข้ามาหาภิกษุนั้นทางตา มารก็ไม่ได้ช่องไม่ได้ปัจจัย ถ้าแม้มารเข้ามาหาภิกษุนั้นทางหู มารก็ไม่ได้ช่องไม่ได้ปัจจัย ฯลฯ ถ้าแม้มารเข้ามาหาภิกษุนั้น ทางใจ มารก็ไม่ได้ช่องไม่ได้ปัจจัย.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย เปรียบเหมือน กูฏาคารศาลา หรือสันถาคารศาลา มีดินหนา มีเครื่องฉาบทา อันเปียก ถึงแม้บุรุษจะเอาคบหญ้าที่ติดไฟโชนแล้ว เข้าไป จุดเรือนนั้น ทางทิศตะวันออก ไฟก็ไม่ได้ช่องไม่ได้ปัจจัย ถึงแม้บุรุษจะเอาคบหญ้า ที่ติดไฟโชนแล้วเข้าไป จุดเรือนนั้นทางทิศตะวันตก ทางทิศเหนือ ทางทิศใต้ ทางเบื้องหลัง ทางเบื้องบนถึงแม้โดยทาง ไหนๆ ไฟก็ไม่ได้ช่องไม่ได้ปัจจัย ฉันใด

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุผู้มีปกติอยู่อย่างนี้ ก็ฉันนั้นเหมือนกันแล ถึงแม้ มาร จะเข้ามาหา ภิกษุนั้น ทางตา มารก็ไม่ได้ช่อง ไม่ได้ปัจจัย ถึงแม้มาร จะเข้ามาหาภิกษุนั้น ทางหู ฯลฯ ถึงแม้มาร จะเข้ามาหาภิกษุนั้นทางใจ มารก็ ไม่ได้ช่องไม่ได้ปัจจัย.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุผู้มีปกติอยู่อย่างนี้ รูปย่อมครอบงำไม่ได้ ภิกษุครอบงำ รูปได้ เสียงครอบงำภิกษุไม่ได้ ภิกษุครอบงำเสียงได้ กลิ่นครอบงำ ภิกษุไม่ได้ ภิกษุครอบงำ กลิ่นได้ รสครอบงำภิกษุไม่ได้ ภิกษุครอบงำรสได้ โผฏฐัพพะ ครอบงำภิกษุไม่ได้ ภิกษุครอบงำ โผฏฐัพพะได้ ธรรมารมณ์ ครอบงำ ภิกษุไม่ได้ ภิกษุครอบงำธรรมารมณ์ได้.

          ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุนี้ท่านกล่าวว่า ครอบงำรูป ครอบงำเสียง ครอบงำกลิ่น ครอบงำรสครอบงำ โผฏฐัพพะ ครอบงำธรรมารมณ์.

          กิเลสเหล่านั้น ครอบงำภิกษุไม่ได้ ภิกษุครอบงำ อกุศลธรรมอันลามก อันทำให้เศร้าหมอง ให้เกิดในภพใหม่ ให้มีความกระวนกระวาย มีทุกข์เป็นวิบาก เป็นที่ตั้งแห่งชาติชราและ มรณะ ต่อไป.

           ดูกรท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุเป็นผู้ไม่ถูกกิเลสชุ่มแล้ว อย่างนี้แล เพราะฉะนั้นจึงชื่อว่า ผู้อันกิเลสไม่ชุ่มแล้ว.