อริยสัจสี่ มีสามรอบ มีสิบสองอาการ 
                                    (อริยสัจจากพระโอษฐ์ ภาคปลาย หน้า ๑๕๓๒) 
                                    พระองค์ตรัสเล่ากับพระปัญจวัคคีย์ ว่าตอนที่ทรงตรัสรู้ใหม่ๆนั้น ได้พิจารณาว่า 
                                      หากญาณทัสสนะ คือ เครื่องรู้เห็นตามเป็นจริงของพระองค์ อันมี ปริวัฏฏ์สาม มีอาการสิบสอง ในอริยสัจจ์ทั้งสี่ ยังไม่เป็นญาณทัสสนะที่บริสุทธิ์สะอาดด้วยดี ก็ยังไม่ปฏิญญาว่าได้ตรัสรู้พร้อม ต่อเมื่อเป็นญาณทัสสนะที่บริสุทธิ์ สะอาดด้วยดี ก็ปฏิญญาว่าเป็นผู้ได้ตรัสรู้ 
                                    ญาณทั้ง ๓ คือ 
                                    (สัจจญาณ) ญาณที่รู้ว่า นี้ คืออะไร 
                                      (กิจจญาณ) ญาณที่รู้ว่า ต้องทำกิจอะไรกับสิ่งที่รู้ 
                                      (กตญาณ) ญาณที่รู้ว่า ได้กระทำกิจนั้นจบสิ้นแล้ว 
                                    ญาณทั้ง ๓ รู้เห็นตามเป็นจริงในอริยสัจสี่ 
                                    ๑. นี้ คือทุกข์ 
                                      ๒. ทุกข์นี้ ควรกำหนดรอบรู้ 
                                      ๓. ทุกข์นี้ เราได้กำหนดรอบรู้แล้ว 
                                    ๑. นี้ คือเหตุให้เกิดทุกข์ 
                                      ๒. เหตุให้เกิดทุกข์นี้ ควรละเสีย 
                                      ๓. เหตุให้เกิดทุกข์นี้ เราได้ละเสียแล้ว 
                                    ๑. นี้ คือความดับไม่เหลือของทุกข์ 
                                      ๒  ความดับไม่เหลือของทุกข์ นี้ ควรทำให้แจ้ง 
                                      ๓. ความดับไม่เหลือของทุกข์นี้ เราได้ทำให้แจ้งแล้ว 
                                    ๑. นี้ คือทางดำเนินให้ถึงความดับไม่เหลือของทุกข์ 
                                      ๒. ทางดำเนินให้ถึงความดับไม่เหลือของทุกข์ นี้ ควรทำให้เจริญ 
                                      ๓. ความดับไม่เหลือของทุกข์นี้ เราได้ทำให้เจริญแล้ว 
                                      |