พุทธประวัติจากพระโอษฐ์ หน้า122-123

763-1
การตรัสรู้คือการทรงรู้แจ้งผัสสายตนะโดยอาการห้า

         (ครั้งหนึ่ง ประทับอยู่ที่เชตวัน ตรัสเรียกภิกษุ ท. มาแล้ว ได้ตรัสเรื่องสมณ พราหมณ์ที่มี ทิฎฐิต่างๆ กัน โดยแบ่งเป็นพวก ๆ คือตรัสพวกอหรันตานุทิฏฐิมีทิฏฐิ ปรารภขันธ์ส่วนอนาคต ๕ พวก ได้แก่
พวกสัญญีวาท
อสัญญีวาท
เนวสัญญีนาสัญญีวาท
อุจเฉทวาท และ
ทิฎฐธัมมนิพพาน

วาทแล้วตรัสพวกปุพพันตานุทิฏฐิ มีทิฎฐิปรารภขันธ์ส่วนอดีต ๑๖ พวก และตรัสถึง ทิฎฐิธัมม นิพพานวาทของพวกที่สลัดปรันตานุทิฏฐิ และ ปุพพันตานุทิฏฐิ เสีย แล้วไปถือเอานิรามิสสุขอันเกิด จากฌานทุกระดับว่าเป็นนิพพาน แล้วสําคัญตนว่า เป็นผู้สงบระงับ ดับเย็น ไม่มีอุปาทาน ทรงระบุว่า นั่นเป็นเพียงอุปาทานของคน พวกนั้น ตถาคตทรงทราบว่า อุปาทานนั้นเป็นทิฏฐิหยาบ ที่คนเหล่านั้นปรุงขึ้น และธรรมเป็นที่ดับแห่งอุปาทานที่คน ท. เหล่านั้นปรุงขึ้นก็มีอยู่ ทรงเห็น ธรรมเป็นเครื่องออกจากอุปาทานเหล่านั้น ไม่เวียนไปสู่อุปาทานเหล่านั้น ดังนี้แล้วได้ตรัส ข้อความนี้สืบต่อไปว่า:-)

         ภิกษุ ท. ! ก็ บทแห่งธรรม นี้แล เป็นบทแห่งธรรมอันประเสริฐสงบระงับ ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า อันตถาคตได้รู้พร้อมเฉพาะแล้ว (ตรัสรู้) นั่นคือความที่ ตถาคตรู้แจ้งตามที่เป็นจริง ซึ่งเหตุให้เกิดขึ้น ซึ่งความดับลง ซึ่งรสอร่อย ซึ่งโทษอันต่ำทราม ซึ่งอุบายเป็นเครื่องออก แห่งผัสสายตนะทั้ง ๖ แล้วจึงหลุดพ้น เพราะความไม่ยึดมั่นถือมั่น.
 
          ภิกษุ ท. ! นั่นแหละ คือข้อที่ตถาคตได้รู้พร้อมเฉพาะ ซึ่งบทแห่งธรรม  อันประเสริฐ สงบระงับ ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า; กล่าวคือ ความที่ตถาคตรู้แจ้งตามที่ เป็นจริง ซึ่งเหตุให้เกิดขึ้นซึ่งความดับลง ซึ่งรสอร่อย ซึ่งโทษอันต่ำทราม ซึ่งอุบาย เป็นเครื่องออก แห่งผัสสายตนะทั้ง ๖ แล้วจึงหลุดพ้นเพราะไม่มีความยึดมั่นถือมั่น.

763-2
เกิดแสงสว่างเนื่องด้วยการตรัสรู้

ภิกษุ ท. ! เมื่อใด ตถาคตได้ตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ในขณะนั้น แสงสว่าง อันโอฬารจนหาประมาณมิได้ ยิ่งใหญ่กว่าอานุภาพของเทวดาทั้งหลายจะ บันดาลได้ ได้ปรากฏขึ้นในโลกพร้อมทั้งเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมู่สัตว์ พร้อมทั้งสมณพราหมณ์ พร้อมทั้งเทวดาและมนุษย์.

ถึงแม้ใน โลกันตริกนรก อันโล่งโถงไม่มีอะไรปิดกั้น แต่มืดมนหาการเกิดแห่งจักขุ วิญญาณมิได้ อันแสงสว่างแห่งดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ อันมีฤทธิ์อานุภาพอย่างนี้ ส่องไปไม่ถึง นั้น

แม้ในที่นั้น แสงสว่างอันโอฬารหาประมาณมิได้ ยิ่งใหญ่กว่าอานุภาพของ เทวดา ทั้งหลายจะบันดาลได้ ก็ได้ปรากฏขึ้นเหมือนกัน.

สัตว์ที่เกิดอยู่ ณ ที่นั้น รู้จัก กันได้ด้วยแสงสว่างนั้น พากันร้องว่า

"ท่านผู้เจริญทั้งหลายเอ๋ย! ผู้อื่นอันเกิดอยู่ในที่นี้นอกจากเราก็มีอยู่เหมือนกัน" ดังนี้

ภิกษุ ท. ! นี้แลเป็น อัศจรรย์ครั้งที่สาม ที่ยังไม่เคยมี ได้บังเกิดมีขึ้นเพราะ การบังเกิด แห่งตถาคต ผู้อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า.

763-3
แผ่นดินไหว เนื่องด้วยการตรัสรู้

ดูก่อนอานนท์ ! เหตุปัจจัยที่ทำให้ปรากฏการไหวแห่งแผ่นดินอันใหญ่หลวง มีอยู่แปดประการ

ดูก่อนอานนท์ ! เมื่อใด ตถาคตได้ตรัสรู้พร้อมเฉพาะ ซึ่งอนุตตร- สัมมาสัมโพธิญาณ; เมื่อนั้น แผ่นดินย่อมหวั่นไหว ย่อมสั่นสะเทือน ย่อมสั่นสะท้าน.

อานนท์ ! นี้เป็นเหตุปัจจัยที่คำรบห้า แห่งการปรากฏการไหวของแผ่นดิน   อันใหญ่หลวง.