อริยสัจจากพระโอษฐ์ ภาค 1 หน้า 186

เวทนาคือทางไปแห่งจิตของสัตว์

ภิกษุ ท. ! คำที่เรากล่าวว่า พึงรู้จักทางไป (แห่งจิต) ของสัตว์ ๓๖ อย่าง ดังนี้นั้น ข้อนั้น เรากล่าวอาศัยหลักเกณฑ์อะไรเล่า ?

ภิกษุ ท. ! ข้อนั้นเรากล่าวอาศัยหลักเกณฑ์คือ
ความโสมนัส เนื่องด้วยเหย้าเรือน ๖ อย่าง ความโสมนัสเนื่องด้วยการหลีกออกจากเหย้าเรือน ๖ อย่าง

ความโทมนัส เนื่องด้วยเหย้าเรือน ๖ อย่าง
ความโทมนัสเนื่องด้วยการหลีกออกจากเหย้าเรือน ๖ อย่าง

อุเบกขา เนื่องด้วยเหย้าเรือน ๖ อย่าง
อุเบกขาเนื่องด้วยการหลีกออกจากเหย้าเรือน ๖ อย่าง.

(โสมนัส)
ภิกษุ ท. ! ในเวทนาทั้งหลายเหล่านั้น ความโสมนัส เนื่องด้วยเหย้าเรือน ๖ อย่าง เป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุ ท. ! เมื่อคนเรามองเห็นการได้ซึ่งรูปอันน่าปรารถนาน่ารักใคร่ น่าพอใจ น่ารื่นรมย์ใจ อันเนื่องในความเป็นเหยื่อโลกในทางตา ว่าเป็นสิ่งที่ตนกำลังได้อยู่ ก็ตาม หรือว่าเมื่อระลึกถึงรูปเช่นนั้น อันตนเคยได้แล้วแต่กาลก่อนซึ่งล่วงแล้ว ดับสิ้น แปรปรวนไปแล้วก็ตาม แล้วเกิดความโสมนัสขึ้น ความโสมนัสใด มีลักษณะเช่นนี้ ความโสมนัสนี้ เรียกว่าความโสมนัสเนื่องด้วยเหย้าเรือน (เคหสิตโสมนัส)

(ในกรณีที่เกี่ยวกับเสียงกลิ่นรสโผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์อีก๕อย่างก็ตรัสทำนองเดียวกับ ข้อว่ารูปผิดกันแต่ชื่อเท่านั้น).

ภิกษุ ท. ! เหล่านี้คือ ความโสมนัสเนื่องด้วยเหย้าเรือน ๖ อย่าง.
................................................................

ภิกษุ ท. ! ในเวทนาทั้งหลายเหล่านั้น ความโสมนัสเนื่องด้วยการหลีก ออกจาก เหย้าเรือน ๖ อย่าง เป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุ ท. ! เมื่อคนเรารู้แจ้งถึงความเป็นของไม่เที่ยงของรูปทั้งหลาย ความแปรปรวน ความจางคลายความกำหนัดยินดี และความดับไม่เหลือของรูปทั้งหลาย เห็นอยู่ด้วย ปัญญาอันชอบ ตรงตามที่เป็นจริงอย่างนี้ ว่า “รูปทั้งหลาย ในกาลก่อน หรือในบัดนี้ ก็ตามรูปทั้งหมดเหล่านั้น เป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ มีความแปรปรวนเป็นธรรมดา” ดังนี้ แล้วเกิดความโสมนัสขึ้น.

ความโสมนัสใด มีลักษณะเช่นนี้ ความโสมนัสนี้ เรียกว่า ความโสมนัสเนื่องด้วย การหลีกออกจากเหย้าเรือน (เนกขัมม-สิตโสมนัส). (ในกรณีที่เกี่ยวกับ เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์ อีก ๕ อย่าง ก็ตรัสทำนองเดียวกับข้อว่า รูป ผิดกันแต่ชื่อเท่านั้น).

ภิกษุ ท. ! เหล่านี้คือ ความโสมนัสเนื่องด้วยการหลีกออกจากเหย้าเรือน ๖ อย่าง.

(โทมนัส)
ภิกษุ ท. ! ในเวทนาทั้งหลายเหล่านั้น ความโทมนัสเนื่องด้วยเหย้าเรือน ๖ อย่าง เป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุ ท. ! เมื่อคนเรามองเห็นการไม่ได้ซึ่งรูป อันน่าปรารถนา น่ารักใคร่ น่าพอใจ น่ารื่นรมย์ใจ อันเนื่องในความเป็นเหยื่อโลก ในทางตา ว่า เป็นสิ่งที่ตนไม่ได้ก็ตาม หรือว่า เมื่อระลึกถึง รูปเช่นนั้น อันตนยังไม่เคยได้แต่กาลก่อน ซึ่งล่วงลับ ดับสิ้นแปรปรวนไปแล้วก็ตาม แล้วเกิดความโทมนัสขึ้น.

ความโทมนัสใดมีลักษณะเช่นนี้ ความโทมนัสนี้ เรียกว่า ความโทมนัสเนื่องด้วย เหย้าเรือน (เคหสิตโทมนัส). (ในกรณีที่เกี่ยวกับ เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์ อีก ๕ อย่าง ก็ตรัสทำนองเดียวกับข้อว่า รูป ผิดกันแต่ชื่อเท่านั้น).

ภิกษุ ท. ! เหล่านี้คือ ความโทมนัสเนื่องด้วยเหย้าเรือน ๖ อย่าง.
................................................................

ภิกษุ ท. ! ในเวทนาทั้งหลายเหล่านั้น ความโทมนัสเนื่องด้วยการหลีกออกจาก เหย้าเรือน ๖ อย่าง เป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุ ท. ! เมื่อคนเรารู้แจ้งถึงความเป็นของไม่เที่ยงของรูปทั้งหลาย ความแปรปรวน ความจาง-คลายความกำหนัดยินดี และความดับไม่เหลือของรูปทั้งหลาย เห็นอยู่ด้วย ปัญญาอันชอบตรงตามที่เป็นจริงอย่างนี้ ว่า “รูปทั้งหลาย ในกาลก่อนหรือในบัดนี้ ก็ตามรูปทั้งหมดเหล่านั้นเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ มีความแปรปรวนเป็นธรรมดา” ดังนี้แล้ว เขา ย่อมเข้าไปตั้งไว้ ซึ่งความกระหยิ่ม ในอนุตตรวิโมกข์ทั้งหลายว่า “เมื่อไรหนอ ! เราจักเข้าถึงซึ่งอายตนะนั้น แล้วแลอยู่ อันเป็นอายตนะที่พระอริยเจ้า ทั้งหลาย เข้าถึงซึ่งอายตนะนั้นแล้วแลอยู่ ในบัดนี้” ดังนี้.

เมื่อเขาเข้าไปตั้งไว้ ซึ่งความกระหยิ่ม ในอนุตตรวิโมกข์ทั้งหลาย อยู่ดังนี้ ย่อมเกิดความโทมนัสขึ้น เพราะความ กระหยิ่มนั้นเป็นปัจจัย. ความโทมนัสใด มีลักษณะเช่นนี้ ความโทมนัสนี้ เรียกว่าความโทมนัสเนื่องด้วยการ หลีกออกจากเหย้าเรือน (เนกขัมมสิตโทมนัส) (ในกรณีที่เกี่ยวกับ เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะและธรรมารมณ์ อีก ๕ อย่าง ก็ตรัสทำนองเดียวกับข้อว่า รูป ผิดกันแต่ชื่อเท่านั้น).

ภิกษุ ท. !เหล่านี้คือ ความโทมนัสเนื่องด้วยการหลีกออกจากเหย้าเรือน ๖ อย่าง.

(อุเบกขา)
ภิกษุ ท. ! ในเวทนาทั้งหลายเหล่านั้น อุเบกขาเนื่องด้วยเหย้าเรือน (เคหสิตอุเบกขา) ๖ อย่าง เป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุ ท. ! เพราะเห็นรูปด้วยตาแล้วอุเบกขาก็เกิดขึ้นแก่คนพาล ผู้หลง ผู้เขลา ผู้บุถุชน ผู้ยังไม่ชนะกิเลส ผู้ยังไม่ชนะวิบาก ผู้ไม่เห็นโทษ ผู้ไม่ได้ยินได้ฟัง. อุเบกขาใด ซึ่งเป็นอุเบกขาของบุถุชน อุเบกขานั้น ไม่อาจจะเป็นไปล่วง ซึ่งวิสัยแห่งรูป เพราะเหตุนั้น เราเรียกอุเบกขานั้น ว่า อุเบกขาเนื่องด้วย เหย้าเรือน. (ในกรณีที่เกี่ยวกับ เสียงกลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์ อีก ๕ อย่าง ก็ตรัสทำนองเดียว กับข้อว่า รูป ผิดกันแต่ชื่อเรียกเท่านั้น).

ภิกษุ ท. ! เหล่านี้คือ อุเบกขาเนื่องด้วยเหย้าเรือน ๖ อย่าง.
................................................................

ภิกษุ ท. ! ในเวทนาทั้งหลายเหล่านั้น อุเบกขาเนื่องด้วยการหลีกออกจาก เหย้าเรือน ๖ อย่าง เป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุ ท. ! เมื่อคนเรารู้แจ้งถึงความเป็นของไม่เที่ยงของรูปทั้งหลาย ความแปรปรวน ความจางคลายความกำหนัดยินดี และความดับไม่เหลือของรูปทั้งหลาย เห็นอยู่ด้วยปัญญาอันชอบตรงตามที่เป็นจริงอย่างนี้ว่า “รูปทั้งหลาย ในกาลก่อน หรือในบัดนี้ ก็ตามรูปทั้งหมดเหล่านั้น เป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ มีความแปรปรวนเป็นธรรมดา”ดังนี้ แล้วเกิดอุเบกขาขึ้น.

อุเบกขาใด มีลักษณะเช่นนี้ อุเบกขานั้น ไม่อาจจะเป็นไปล่วง ซึ่งวิสัยแห่งรูป เพราะเหตุนั้น เราเรียกอุเบกขานั้น ว่าอุเบกขาเนื่องด้วยการหลีกออกจากเหย้าเรือน (เนกขัมมสิตอุเบกขา). (ในกรณีที่เกี่ยวกับ เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์ อีก ๕ อย่าง ก็ตรัสทำนองเดียวกับข้อว่า รูป ผิดกันแต่ชื่อเรียกเท่านั้น).

ภิกษุ ท. ! เหล่านี้คือ อุเบกขาเนื่องด้วยการหลีกออกจากเหย้าเรือน ๖ อย่างแล.

ภิกษุ ท. ! คำใดที่เรากล่าวว่า “พึงรู้จักทางไป (แห่งจิต) ของสัตว์๓๖ อย่าง” ดังนี้นั้น คำนั้น เรากล่าวอาศัยความข้อนี้แล.

	เวทนา คือทางไปแห่งจิตของสัตว์ ๓๖ อย่าง
		มิจฉาทิฐิ (ปุถุชน)			สัมมาทิฐิ (อริยะ)
		เวทนา เนื่องด้วย เหย้าเรือน (เคหสิต)			เวทนา เนื่องด้วยการ หลีกออกจากเหย้าเรือน (เนกขัมม-สิต)
	อายตนะ 6	เคหสิตโสมนัส(สุข)	เคหสิต โทมนัส(ทุกข์)	เคหสิตอุเบกขา	เนกขัมมสิต โสมนัส	เนกขัมมสิต โทมนัส	เนกขัมมสิต อุเบกขา
1	รูป
2	เสียง
3	กลิ่น
4	รส
5	สัมผัส
6	ธรรมารมณ์
	รวม	6	6	6	6	6	6
		เวทนาด้วยเหย้าเรือน		18	เวทนา-หลีกออกเหย้าเรือน		18
		ทางไปแห่งจิตของสัตว์ (เวทนา 36 อย่าง)					36
		เคหสิต แปลว่า เหย้าเรือน.. เนกขัมม-สิต คือ ออกจากเหย้าเรือน